By
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η αποθήκευση ενέργειας θεωρείται κατεξοχήν ανταγωνιστική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, απαγορεύεται ρητά στους Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς (ΔΣΜ) να κατέχουν, να αναπτύσσουν, να διαχειρίζονται ή να λειτουργούν υποδομές αποθήκευσης ενέργειας.
Αυτός ο περιορισμός είναι κρίσιμης σημασίας για την αποτροπή στρεβλώσεων στην αγορά, την εξασφάλιση ίσης μεταχείρισης όλων των συμμετεχόντων και τον διαχωρισμό ρυθμιστικού και εμπορικού ρόλου.
Η Κύπρος δημιουργεί νέο μονοπώλιο
Την ώρα που η Κύπρος ετοιμάζεται – με δύο δεκαετίες καθυστέρηση – να λειτουργήσει τη δική της ανταγωνιστική αγορά ενέργειας τον Οκτώβριο, η Κυβέρνηση επέλεξε να θεσμοθετήσει ακόμη ένα κρατικό μονοπώλιο. Αντί να επιτραπεί στην αγορά να διεκδικήσει ρόλο στη νέα αυτή επενδυτική ευκαιρία, της αφαιρείται κάθε δυνατότητα συμμετοχής.
Επικαλούμενος την απουσία ουσιαστικού επενδυτικού ενδιαφέροντος, ο Υπουργός Ενέργειας, Γιώργος Παπαναστασίου, αιτήθηκε και έλαβε παρέκκλιση από την ΕΕ, δίνοντας στον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς (ΔΣΜΚ) το πράσινο φως για να προχωρήσει στην ανάπτυξη και λειτουργία δικού του συστήματος αποθήκευσης, ενσωματωμένου στο δίκτυο — κάτι που απαγορεύεται από την ευρωπαϊκή οδηγία.
Αγνόησαν προειδοποιήσεις και προϋποθέσεις
Ο Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της ΕΕ (ACER), ήδη από τον Αύγουστο του 2023, είχε αποστείλει επιστολή προς τη ΡΑΕΚ, σημειώνοντας ότι τα σχέδια του ΔΣΜΚ «δεν μπορούν να θεωρηθούν ως πλήρως ενσωματωμένα στοιχεία του δικτύου». Σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες, παρέκκλιση επιτρέπεται μόνο εφόσον προηγηθεί διαφανής, ανοιχτή και αμερόληπτη διαδικασία προσφορών και αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει εναλλακτική για αξιόπιστη και έγκαιρη παροχή υπηρεσιών αποθήκευσης.
Η ΡΑΕΚ, έχοντας υπόψη τη θέση του ACER, ζήτησε πλήρη τεκμηρίωση και ουσιαστική διαβούλευση από το Υπουργείο Ενέργειας προτού αποσταλεί οποιοδήποτε αίτημα για παρέκκλιση.
Παρέκκλιση χωρίς διαβούλευση, με κίνδυνο στρέβλωσης
«Οποιαδήποτε παρέκκλιση χωρίς συζήτηση με τη ΡΑΕΚ, η οποία εμπλέκεται άμεσα στη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρισμού, ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις, εδραιώνοντας μονοπωλιακές πρακτικές χωρίς επαρκή σχεδιασμό ή προγραμματισμό».
Παρά τις επισημάνσεις, ο Υπουργός προώθησε την παρέκκλιση χωρίς ανεξάρτητη μελέτη που να τεκμηριώνει την απουσία ενδιαφέροντος, όπως είχε ζητήσει η ΡΑΕΚ. Αυτό καταδεικνύει αφενός έλλειψη κατανόησης των αρχών της ανταγωνιστικής αγοράς και αφετέρου έλλειψη μακροπρόθεσμης στρατηγικής για έναν τομέα που θα καθορίσει την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.
Παπαναστασίου: «Η παρέκκλιση θα επισπεύσει τη διαδικασία»
«Ζητήσαμε την παρέκκλιση για να επιταχύνουμε τη διαδικασία. Ήδη είχαμε καθυστερήσει στην ανάπτυξη υποδομών αποθήκευσης. Η παραγωγή από ΑΠΕ που μένει ανεκμετάλλευτη αυξάνεται και το φαινόμενο αυτό θα ενταθεί», δήλωσε ο Υπουργός Ενέργειας.
Ιδιώτες στο περιθώριο – το ενδιαφέρον «θυσιάζεται»
«Ας την αναπτύξει ο Διαχειριστής, αλλά να προηγηθεί διαγωνιστική διαδικασία. Να ζητήσει αποθήκευση από ιδιώτες, να υποβάλουν προσφορές. Υπάρχουν επιχειρηματίες που αναμένουν να επενδύσουν. Αντιθέτως, επιχορηγούμε τη δική του αποθήκευση και εξοβελίζουμε τους ιδιώτες», δήλωσε ο Γιώργος Χρυσοχός, Πρόεδρος του Συνδέσμου Ανταγωνιστικής Αγοράς Ενέργειας.
Η ΡΑΕΚ έχει ήδη εκδώσει άδειες σε 33 ιδιωτικές εταιρείες από το 2023 μέχρι σήμερα για εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης ισχύος άνω των 1000 MW και ενεργειακής ικανότητας 1,5 εκατ. MWh. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και ώριμα έργα (95 MW / 290 MWh), σε προχωρημένο αδειοδοτικό στάδιο, παραμένουν σε αναμονή, καθώς ο ΔΣΜΚ δεν έχει εκδώσει τους τελικούς όρους σύνδεσής τους.
Μόνο 8 αιτήσεις ιδιωτών, συνολικής ισχύος 231 MW και ενέργειας 570 MWh, έχουν λάβει προκαταρκτικούς όρους σύνδεσης, και αυτές αφορούν μόνο αυτόνομα συστήματα.
Κρατικά έργα με προτεραιότητα
Ο ΔΣΜΚ δεν φαίνεται πλέον να έχει λόγους να επισπεύσει την αδειοδότηση ιδιωτικών έργων, καθώς υλοποιεί απρόσκοπτα τα δικά του, κρατικά επενδυτικά σχέδια αποθήκευσης.
Η ΡΑΕΚ, σε συμμόρφωση με τη νέα νομοθεσία για τις παρεκκλίσεις, ενέκρινε πρόσφατα την εγκατάσταση τριών μονάδων αποθήκευσης συνολικής ισχύος 120 MW και χωρητικότητας 400 MWh, σε υποσταθμούς της ΑΗΚ.
Ο Υπουργός «πιστεύει στα θαύματα»
«Η παρέκκλιση θα μας επιτρέψει να κινηθούμε ταχύτερα. Στόχος είναι η ολοκλήρωση έως τον Ιούνιο του 2026», ανέφερε ο Υπουργός.
Μπορεί ο δημόσιος τομέας να κινηθεί ταχύτερα;
«Κατανοώ ότι ο ιδιώτης είναι πιθανόν πιο γρήγορος στη λήψη αποφάσεων και στις επενδύσεις, όμως ο δημόσιος τομέας μπορεί να υλοποιήσει πιο γρήγορα. Οι μονάδες θα εγκατασταθούν σε υφιστάμενους υποσταθμούς της ΑΗΚ, άρα δεν απαιτούνται εκτενείς αδειοδοτήσεις και επιπλέον δικτύωση», υποστήριξε ο κ. Παπαναστασίου.
Άγνωστη η λειτουργική μεθοδολογία
Το πλαίσιο λειτουργίας των μονάδων βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση. Σύμφωνα με τον ΔΣΜΚ, η γενική πρόθεση είναι η φόρτιση κατά τις ώρες υψηλής παραγωγής από ΑΠΕ (κυρίως μεσημέρια) και η αποφόρτιση κατά τις απογευματινές ώρες αιχμής.
Ωστόσο, παραμένουν αναπάντητα ερωτήματα: ποια θα είναι η λειτουργική μεθοδολογία; Ποιες οι υποχρεώσεις του ΔΣΜΚ έναντι της ΑΗΚ; Ποιος ο μηχανισμός προμήθειας και διανομής ενέργειας; Ποιο το κόστος και ποιες οι πιθανές πηγές χρηματοδότησης; Η αβεβαιότητα αυτή επιτείνει τη δυσπιστία στην αγορά και φρενάρει την ανάπτυξη του ανταγωνισμού.
Στροφή προς το μονοπώλιο
«Η κυπριακή αγορά είναι μικρή. Υπάρχει ένα όριο στον αριθμό των βιώσιμων αποθηκευτικών μονάδων. Μετά, οι μονάδες θα λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Το κράτος, ουσιαστικά, σπρώχνει προς ένα νέο μονοπώλιο», τόνισε ο Γιώργος Χρυσοχός.
Το κόστος του ενσωματωμένου κεντρικού συστήματος εκτιμάται στα 60 εκατ. ευρώ: €10 εκατ. για τις υποδομές σύνδεσης στους υποσταθμούς και €50 εκατ. για τις ίδιες τις μπαταρίες.
Υπό εξέταση η χρηματοδότηση
Ο ΔΣΜΚ βρίσκεται σε διαβουλεύσεις με αρμόδιους φορείς για την εξασφάλιση χρηματοδότησης. Σύμφωνα με τον Υπουργό, η πρόθεση είναι να αξιοποιηθούν αδιάθετα κονδύλια από τον διαγωνισμό για υβριδικά συστήματα. Οι αιτήσεις που υποβλήθηκαν ήταν περιορισμένες και βρίσκονται υπό αξιολόγηση.
«Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι περίπου €30 – €35 εκατ. μπορούν να διατεθούν», ανέφερε ο Υπουργός.
Διασφάλιση ισότιμου ανταγωνισμού ζητούν οι ιδιώτες
«Το κράτος οφείλει να ενισχύσει και τους ιδιώτες. Δεν μπορούμε να αποδεχθούμε την επιχορήγηση μόνο του ΔΣΜ, τη στιγμή που οι τιμές των ιδιωτών δεν μπορούν να ανταγωνιστούν την κρατική αποθήκευση. Θα αντιδράσουμε αν υπάρξει τέτοια μονομερής επιχορήγηση», ξεκαθαρίζει ο Γιώργος Χρυσοχός.
Ο Υπουργός, πάντως, υποστηρίζει ότι αν και υπάρχουν ιδιώτες που έλαβαν επιδοτήσεις για εμπορικά πάρκα, θα χρειαστούν χώρο, δίκτυο και περίπλοκες αδειοδοτήσεις για νέες μονάδες αποθήκευσης. Αντίθετα, τα κρατικά έργα σε υφιστάμενους υποσταθμούς έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Η ΡΑΕΚ έδωσε διορία έως τα μέσα του 2026
Ο ΔΣΜΚ έχει περιθώριο έως τα μέσα του 2026 για να ολοκληρώσει τα έργα. Την ίδια ώρα, η ΑΗΚ προχωρά σε προσφορές για επιπλέον 160 MW αποθηκευτικής ισχύος που θα τοποθετηθούν στη Δεκέλεια.
Συνολικά, οι δύο κρατικές επενδύσεις φτάνουν τα 280 MW, ενώ οι συνολικές ανάγκες της Κύπρου εκτιμώνται στα 300 – 400 MW. Αυτό σημαίνει ότι ο χώρος για την ανάπτυξη ανταγωνιστικής αγοράς αποθήκευσης ενέργειας καθίσταται περιορισμένος.
Ολοταχώς προς κρατικό παρεμβατισμό
Αντί η αποθήκευση ενέργειας να ενταχθεί σε ένα διαφανές, ανταγωνιστικό πλαίσιο, μετατρέπεται σταδιακά σε κρατικό προνόμιο, με διαδικασίες που παρακάμπτουν το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο και υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην αγορά.
