By Η ύπαιθρος της Πάφου, εκτός από τη γραφικότητά της και την αυθεντική της ατμόσφαιρα, ξεχωρίζει και για ένα ακόμη ιδιαίτερο γνώρισμα: τον μεγάλο αριθμό των ξωκλησιών της. Πολλά από αυτά, ακολουθώντας την πορεία των μικρών χωριών, εγκαταλείφθηκαν στο πέρασμα του χρόνου και βρέθηκαν σε κατάσταση ερείπωσης ή κατάρρευσης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αξιοσημείωτη αλλαγή. Η αυξανόμενη σημασία που αποδίδεται από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της φυσικής ομορφιάς της περιοχής, έχει οδηγήσει στην αναστήλωση και επαναλειτουργία αυτών των ξεχασμένων λατρευτικών χώρων.
Η Αναστήλωση του Ναού του Αγίου Σώζοντα στην Ασπρογιά
Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα αυτής της προσπάθειας είναι η αναστήλωση του ναού του Αγίου Σώζοντα στην ορεινή κοινότητα της Ασπρογιάς, στο διαμέρισμα Παναγιάς. Χάρη στην πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού Νίκου Όψιμου, ο ερειπωμένος ναός αποκαταστάθηκε και είναι πλέον λειτουργικός, προσφέροντας έναν χώρο προσευχής και μνήμης.
Ο Άγιος Σώζων ήταν παιδομάρτυρας από την Ασπρογιά και μαρτύρησε τον 7ο αιώνα κατά την αραβική επιδρομή στην Κύπρο. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Άραβες έκαψαν την ιερή εικόνα της Παναγίας και καταδίωξαν τον Άγιο Σώζοντα και άλλα παιδιά που έβοσκαν τα κοπάδια τους. Κατέφυγαν σε ένα σπήλαιο απέναντι από τη σημερινή κοινότητα, όπου τελικά υπέστησαν μαρτυρικό θάνατο διά πυρός. Οι κάτοικοι, για να τιμήσουν τη θυσία τους, έκτισαν ναό στο σημείο, όπου τοποθέτησαν τα λείψανά τους, και αναφέρουν πως μέσω αυτών πραγματοποιήθηκαν πολλά θαύματα.
Μέχρι πρόσφατα, σώζονταν μόνο το σπήλαιο και τα θεμέλια του παλιού ναού. Σήμερα, η πλήρης αποκατάσταση του ναού επιτρέπει στους πιστούς να τιμούν τη μνήμη του Αγίου Σώζοντα κάθε χρόνο στις 7 Σεπτεμβρίου και να αντλούν πνευματική δύναμη από το μαρτύριό του.
Το Μοναστήρι της Παναγίας Χρυσολάκουρνας στη Στενή
Λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα, στην καρδιά του Δάσους της Πάφου, έχει αναστηλωθεί το μοναστήρι της Παναγίας Χρυσολάκουρνας, ο αρχαιότερος λατρευτικός χώρος της επαρχίας. Το μοναστήρι, που βρίσκεται δύο χιλιόμετρα βόρεια της κοινότητας Στενής, προσφέρει μαγευτική θέα προς τον κόλπο της Χρυσοχούς.
Ο ναός χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας αποτέλεσε την έδρα της μητρόπολης Πάφου. Ήταν ανδρικό μοναστήρι μέχρι το 1821, όταν ο ηγούμενος Συλβέστρος απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς και η μονή λεηλατήθηκε.
Η ονομασία “Χρυσολάκουρνα” προέρχεται από τη λατινική λέξη “lacus”, που σημαίνει λίμνη, αν και η παράδοση μιλάει για μια χρυσή γούρνα που υπήρχε στον χώρο. Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές από σεισμούς, με τον ισχυρό σεισμό του 1952 να προκαλεί την κατάρρευση της στέγης. Το 1974 έγινε η πρώτη ανακατασκευή, ενώ τα τελευταία χρόνια το Τμήμα Αρχαιοτήτων, με τη στήριξη του Ιδρύματος Λεβέντη, ολοκλήρωσε την αναστήλωσή του.
Στο εσωτερικό του ναού βρίσκεται ένα πιστό αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας, που χρονολογείται από το 1703. Ο ναός λειτουργεί τρεις φορές τον χρόνο: στις 15 Αυγούστου, στις 21 Νοεμβρίου και την Τρίτη της Λαμπρής, ενώ ο δρόμος από τη Στενή προς το εκκλησάκι είναι πλέον σε άριστη κατάσταση.
Η Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή στον Παχύαμμο
Στην Τηλλυρία, η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή στον Παχύαμμο συμπληρώνει την τριάδα των πιο πρόσφατων αναστηλώσεων. Χάρη στις εισφορές των κατοίκων και άλλων πιστών, ο ναός αποκαταστάθηκε και πλέον τελούνται ξανά λειτουργίες.
Η επαναλειτουργία του ναού ξεκίνησε ανήμερα της εορτής του Αγίου, προσφέροντας στους πιστούς τη δυνατότητα να βιώσουν το ιερό αίσθημα σε ένα ειδυλλιακό φυσικό περιβάλλον.
Ο Άγιος Νικόλαος στην Παραλία της Γεροσκήπου
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα ξωκλήσια, το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στην παραλία της Γεροσκήπου δεν απαιτούσε αναστήλωση, καθώς ανεγέρθηκε πρόσφατα. Χτίστηκε με πρωτοβουλία της δικηγόρου Πόπης Αθηνοδώρου – Μάντη και με τη στήριξη της Αρχιεπισκοπής Κύπρου και της μητρόπολης Πάφου.
Αυτός ο μικρός ναός, με την αρχιτεκτονική του που θυμίζει τα νησιά του Αιγαίου και την πανοραμική θέα στη θάλασσα, έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πιο δημοφιλείς θρησκευτικούς χώρους της περιοχής. Η ζήτηση για την τέλεση γάμων και βαπτίσεων είναι συνεχής, καθώς η ομορφιά του το καθιστά μοναδικό στην Πάφο.
Η αναστήλωση και η ανέγερση αυτών των λατρευτικών χώρων αποτελεί έναν φόρο τιμής στην ιστορία και την παράδοση της Πάφου, προσφέροντας στους κατοίκους και στους επισκέπτες πνευματική ανάταση και πολιτιστική συνέχεια.
